‘de school als plek waar je mens wordt ’ (1)

25 januari 2021

Over hoe het zit met identiteitsvorming

Veel scholen onderkennen dat de opdracht van de school meer is dan kennisoverdracht. Ze verwijzen naar de driedeling van Gert Biesta die een onderscheid maakt tussen kwalificering, socialisering en persoonsvorming. Mijn voorzichtige observatie is dat kwalificering hoog bovenaan staat in de expliciete aandacht van de school. De twee krijgen minder uitgesproken aandacht. Ze komen vooral impliciet aan bod in samenwerkingsopdrachten, in de onderlinge omgang tijdens de pauzes, bij buitenschoolse activiteiten, en dergelijke.  Maar onderkennen we dan wel voldoende het belang van socialisering en persoonsvorming ? Het lijkt mij veel zinvoller om het onderwijs zo in te richten dat er volop ruimte bestaat voor, wat ik maar even noem, ‘het worden van een persoon in een sociale omgeving’. Als een opgroeiend kind blij is met zichzelf, vertrouwen voelt, verbinding kan maken van anderen, dan ontstaat er vrijheid en ruimte voor kennisontwikkeling vanuit intrinsieke motivatie. Sjef Drummen maakt hierin een radicale keuze, zoals blijkt uit dit interview met Peter Heerschop (kijk ihb tussen 6.03 en 7.00).

https://www.youtube.com/watch?v=ggf3wtzK8mM

Het is van groot belang dat we hier aandacht aan besteden. Het gaat immers over het creëren van een gezonde basis bij de nieuwe generatie die van invloed is op de manier waarop zij de maatschappij gaan vormen. Daarom ga ik er, geïnspireerd door ‘Vitamines voor groei’ drie blogs over schrijven. In dit blog neem ik jullie even mee in de identiteitspsychologie(1). De keer erna hebben we het over “het waarom van een intern kompas? (2) en tenslotte gaan we in op bedreigingen van buitenaf op een intrinsiek georiënteerd kompas (3).

Een disclaimer vooraf: dit onderwerp is zo groot dat ik me beperk tot een stukje kennis dat ik belangrijk vindt als basis voor de volgende blogs. Ik kom uit bij de identiteitspsychologie van Erik Erikson. Zij theorie is baanbrekend in de manier waarop hij de hele levensloop meeneemt vanuit het besef dat eerdere fasen van invloed zijn op volgende fasen. <Neem even de tijd het figuur op de volgende bladzijde goed te bekijken en lees dan verder hier>

Erikson schetst acht ontwikkelingsfasen die als het ware biologisch in ons verankerd zijn. De mate waarin je die fasen goed doorloopt hangt af van je ‘egosterkte’ en de steun van je sociale omgeving. Als we naar rebellerende kinderen in de klas kijken bijvoorbeeld, dan is het waarschijnlijk dat zij in de peuterleeftijd niet binnen een gestructureerde context stappen hebben kunnen zetten richting zelfstandigheid. Als je in je kleuterleeftijd eigen initiatief afgestraft werd, dan is de kans groot dat je later angst ontwikkelt om tekort te schieten ten opzichte van wat anderen van jou verwachten. In het model van Erikson lopen steeds twee ontwikkelingslijnen door elkaar heen:

  1. een interpersoonlijke lijn: de vorming van vertrouwelijke, intieme en genereuze relaties en
  2. een intra-persoonlijke ontwikkelingslijn: de vorming van een harmonieuze en veilige identiteit.

Die hebben invloed op elkaar en hun onderlinge interactie vormen de motor van identiteitsvorming. Achter deze generieke indeling zit uiteraard een veel complexere werkelijkheid van ieder individu verstopt. Maar voor een school en de leraren helpt zo’n globaal inzicht al om nog beter te beseffen dat achter het (problematisch) gedrag - van bijvoorbeeld pubers - problemen schuilgaan die een andere oorsprong hebben. Daar kan je niet zomaar wat aan veranderen, maar je kan wel vertrouwen geven. Het helpt als je gedrag beter kan plaatsen en er begrip voor kunt opbrengen. Door achter het gedrag van leerlingen te willen kijken, ontstaat een basis voor een veilige relatie. Juist dat is cruciaal voor de ontwikkeling van een intern kompas. Een leerling, net als ieder mens overigens ?, staat voor de uitdaging om een intern kompas te ontwikkelen dat helpt overtuigende identiteitskeuzes te maken en te groeien naar een identiteit die past.  De verbondenheid met de school is dan heel belangrijk als een plek waar je mens wordt, mits die verbondenheid ruimte geeft en stimulerend is.

Maar daar ga ik het de volgende keren over hebben.

© Copyright 2020 - Inspirezzo - Alle rechten voorbehouden